Cổ Học Tinh Hoa

Biên soạn: Ôn Như NGUYỄN VĂN NGỌC và Tử An TRẦN LÊ NHÂN
NXB: Văn Học 2006
Tình trạng: Sách tốt, 306 trang khổ 14.5X20.5

KHÔNG QUÊN ÐƯỢC CÁI CŨ

Khổng Tử ra chơi ngoài đồng, thấy một người đàn bà đứng khóc nỉ non ở chỗ bờ đầm . Khổng Tử lấy làm lạ, bảo học trò hỏi vì cớ gì mà khóc .

Người đàn bà nói: "Ðộ trước tôi cắt cỏ thi, tôi đánh mất cái trâm cài đầu bằng cỏ thi, cho nên tôi khóc".

Khổng Tử hỏi: "Ði cắt cỏ thi, mà mất cái trâm cài bằng cỏ thi thì việc gì mà phải khóc ?"

Người đàn bà nói: "Không phải vì tôi đánh mất cái trâm cỏ thi mà tôi khóc; tôi sở dĩ khóc là vì thương tiếc một vật cũ, dùng đã lâu, mà ngày nay không sao thấy được nữa".

Khổng Tử tập ngữ

CHÚ THÍCH : cỏ thi là một thứ cỏ giống như cỏ le, thân tròn, ruột vuông, lá nhỏ mà dài, cạnh sắc, hoa tựa như hoa cúc, trắng hay đỏ phớt, người ta dùng cuống cỏ để bói dịch gọi là bói cỏ thi . Ở nước ta, núi Quyền sơn (Hà Nam) cũng có Cỏ thi .

Khổng Tử tập ngữ : sách chép những lời nói, những chuyện về đức Khổng Tử . Khổng Tử tên là Khâu, tên tự là Trọng Ni, người nước Lỗ, thời Xuân Thu nhà Chu, học về Lễ, Nhạc, Văn Chương đời cổ, đi nhiều nước chư hầu không được dụng, trở về làm kinh Xuân Thu, san định các kinh Thi, Thư, Dịch, Lễ, Nhạc, và dạy học trò được ba nghìn người, có bảy mươi hai người giỏi . Nước Trung Hoa xưng làm Tổ đạo Nho .

LỜI BÀN: Cái gì là của mình, mình có bụng yêu mà lỡ khi mất thì về sau dù có được cái khác giống như thế, hay hơn thế, cũng không thể sao yêu cho bằng . Thường, lại chỉ vì thấy cái mới mà hồi nhớ đến cái cũ, sinh ra trạnh lòng, nên câu ta thán, có khi ngậm ngùi thương khóc nỉ non . Tại sao vậy ? Tại đối với mình, cái của mất không chỉ có giá trị mà thôi, lại hình như còn có một phần tâm hồn của mình hay tâm hồn người để lại cho mình ngụ ở trong nữa . Sự cảm động đầu tiên bao giờ cũng là sự cảm động hay nhất, bền nhất . Ôi ! Cáo chết ba năm quay đầu về núi, con người ta, dù cho lông bông xiêu bạt đến thế nào, còn có chút tâm tình, cũng không sao quên được gốc tích xứ sở mịnh "Hồ mã tê bắc phong, Việt điểu xà nam chi". Con ngựa rợ Hồ (phía bắc Trung Quốc) thấy gió bắc còn cất tiếng kêu, con chim đất Việt (phía nam Trung Quốc) chọn cành nam mới chịu làm tổ, huống chi là người mà quên nguồn gốc ư .

ÐI TRẮNG VỀ ÐEN

Một hôm trời nắng, Dương Bố đi chơi . Khi ở nhà ra, thì mặc áo trắng; đi được nửa đường, gặp trời mưa, quần áo ước hết, mới vào ẩn mưa ở nhà một người bà con . Người ấy thấy Dương Bố ướt cả cho mượn cái áo thâm .

Một lúc trời tạnh, Dương Bố mặc áo thâm về nhà . Con chó trông thấy, vừa cắn vừa xua đuổi . Dương Bố giận, toan cầm gậy đánh .

Người anh là Dương Chu chạy ra bảo:
"Ðừng đánh nó làm gì ! Nó đuổi như thế cũng phải . Giả sử con chó trắng nhà ta, lúc đi thì trắng, lúc về thì đen, phỏng em có không lấy làm lạ mà không ngờ được không ?"

Liệt Tử

CHÚ THÍCH: áo thâm là áo đen .
Dương Chu là người đời Chiến quốc xướng lên các học thuyết vị kỷ .
Liệt Tử: Sách của Liệt Tử Khấu hay người truyền học thuyết của Liệt Tử khấu soạn ra, có tám quyển, sau nhà Ðường, nhà Tống, đặt tên là Sung Hư chân kinh hay Sung Hư Chí Ðức chân kinh

LỜI BÀN: Lúc đi mặc áo trắng, lúc về mặc áo thâm, chính mình không biết mình thay đổi, con chó thấy khác thì xua đuổi . Mình đánh chó chẳng hóa ra nhầm lắm ư ! Lỗi tại mình thay đổi, không tại con chó cắn xằng . Vậy nên, ở đời khi mình làm điều gì khác thường mà người ta không rõ thì tất nhiên người ta bàn trái bàn phải . Nếu mình không tự xét mình thay đổi, hay dở, chỉ biết trách người nghị luận kia thì chẳng khác nào như Dương Bố đánh chó trong truyện nà