Giamilia - Truyện núi đồi và thảo nguyên, tác phẩm của nhà văn Chingniz Aitmatov, giải thưởng văn học Lê-nin năm 1963. Giamilia - Truyện núi đồi và thảo nguyên (Giamilia) là những câu chuyện về con người, núi đồi thảo nguyên của đất nước Kyrgystan. Những con người nơi làng mạc mộc mạc, giản dị, tâm hồn, tình cảm trong sáng, những mối tình xúc động tâm can quyện với những núi đồi thảo nguyên bát ngát vẽ nên những bức tranh tổng hòa đặc sắc, bức tranh của tâm hồn.

Giamilia gồm 4 tiểu thuyết: Giamilia, Cây phong non trùm khăn đỏ, Mắt lạc đà, Người thầy đầu tiên. Aitmatov với giọng văn mượt mà, những trang viết đẹp như thơ đã lồng ghép những người nông dân chân chất, những núi đồi, thảo nguyên thành những câu truyện giàu càm xúc và có sức thu hút đến cùng cực đối với người đọc. Nhà thơ Pháp Louis Aragon nhận xét "Giamilia một bản tình ca hay nhất thế kỉ 20, một thiên tình sử hay nhất thế gian".

Truyện Giamilia, một bức tranh tràn đầy cảm xúc của tình yêu đích thực và sự tự do. Ở một xứ xở mà mọi người xem “hạnh phúc của người đàn bà là sinh con đẻ cái, trong nhà dư dật”; Nhưng Giamilia - cô con dâu của một gia đình bề thế trong làng thì hoàn toàn khác biệt. Giamilia có tâm hồn mơ mộng, và sâu thẩm trong tâm hồn đó là khát vọng một tình yêu đích thực, yêu và được yêu. Đaniyar, đằng sau một anh thương binh lầm lì, lẻ loi, ít nói, kín đáo là một tâm hồn đang yêu say đắm, yêu đất nước, yêu cuộc sống. Và chỉ khi anh cất cao tiếng hát, tất cả những tình yêu đó mới được bộc lộ. Họ đến với nhau vì sự đồng điệu của hai tâm hồn, vì sự tự do của tình yêu, bỏ qua tất cả chuẩn mực, lề lối của làng, ràng buộc của thân phận. “Em yêu anh từ lâu lắm rồi. Ngay cả khi chưa biết anh, em đã yêu anh và chờ đợi anh, thế rồi anh đã tới, như thể anh biết em vẫn chờ anh”.

Truyện Cây phong non trùm khăn đỏ là một câu chuyện cảm động về mối tình kết thúc thấm đẫm nước mắt. Ilyax một người lái xe quân đội tình cờ gặp Axen một cô gái sắp lấy chồng theo sự sắp đặt của gia tộc. Cả hai đã cùng đến với nhau với tình yêu đích thực và hạnh phúc. Thế nhưng trải qua nhiều biến cố, họ đã mất nhau, hay Ilyax đã tự đánh mất đi hạnh phúc của mình. Hạnh phúc chỉ đến cho những ai biết nắm bắt và giữ gìn và chỉ có những ai trải qua đau khổ, mất mác tột bật mới càng trân trọng, quý giá hạnh phúc của mình.

Truyện Mắt lạc đà là một bài ca lao động, về sự đấu tranh cho lẽ phải, về ước muốn một đất nước Anarkhai phồn vinh tươi đẹp, về tình yêu hồn nhiên của chàng thanh niên thợ phụ máy kéo.

Người thầy đầu tiên có lẽ là truyện gây cho tôi nhiều xúc động nhất. Có lẽ vì hai nhân vật chính còn quá trẻ, họ quá trong sáng, tâm hồn cao đẹp, câu chuyện về tình thầy trò, anh em, và cả tình yêu thật nhẹ nhàng đi qua thật thiêng liêng, thanh cao, trong sáng. Đó là Đuysen một người lính trẻ hồng quân về làng Kurkureu nghèo khổ, lạc hậu để mở trường dạy học dù chính anh cũng không biết được bao nhiêu chử nghĩa. Đuysen, một thanh niên trẻ chính trực, đầy nhiệt huyết, bất khuất lại cũng đầy đôn hậu, hết mình vì bọn trẻ. Antunai là cô bé mồ côi cha mẹ, ở với dì dượng tàn bạo và độc ác, nhưng Antunai vẫn giữ nguyên giá trị cao đẹp của mình, thông minh, trong sáng, nhân hậu. Trước khi đưa được Antunai ra tỉnh học và sau này cô bé trở thành viện sĩ, tiến sĩ triết học; Đuysen và học trò đã trải qua những biến cố, sóng gió, những đấu tranh chống lại cái ác, sự tàn bạo, ích kỷ của những người cùng làng. Chính tay Đuysen đã mang Antunai ra ánh sáng của kiến thức.

Gấp lại quyển sách, trong tâm trí tôi vẫn tràn đầy những câu truyện, những bức tranh với con người, núi đồi thảo nguyên bát ngát. Đó có thể là hình ảnh Giamilia nép vào ngực Đaniyar nghe anh hát, có thể là tiếng gào vang vọng Giamilia-a-a của nhân vật xưng tôi, hay có thể là tiếng gọi Antu-u-na-a-ai của thầy Đuysen khi tàu chở Antunai chuyển bánh. Tôi xin trích dẫn ra đây những trang viết cảm thấy đặc sắc và xúc động.

“Giamilia-a-a! - Tôi ráng sức gào toáng lên. “A-a-a! - Tiếng vang dội lại từ nhiều phía. - Giamilia-a-a! - Tôi gào lên lần nữa và cuống cuồng cắm đầu đuổi theo họ, lao bừa xuống nước, vượt qua sông. Nước giá buốt vọt lên từng cụm lớn, táp vào mặt, quần áo tôi ướt đẫm, tối cứ chạy bừa đi, chẳng còn biết đâu là đường nữa. Đột nhiên, tôi vấp chân, ngã sấp xuống đất. Tôi cứ nằm thế, không ngẫng đầu lên, nước mắt giàn giụa khắp mặt. Dường như bóng tối đã đè nặng lên đôi vai tôi. Những thân cây nhỏ mềm mại rít lên vi vút, buồn rầu.

Giamilia! Giamilia! - Tôi nức nở nghẹn ngào nuốt nước mắt. Tôi phải xa lìa những người thân yêu gần gũi nhất của mình. Mãi đến lúc này, nằm xoài trên mặt đất, tôi mới hiểu tôi yêu chị Giamilia. Phải đấy là mối tình đầu, mối tình thuở niên thiếu của tôi. Tôi cứ nằm như thế mãi, úp mặt vào cùi tay ướt đẫm. Vừa rồi không phải tôi chỉ giã từ Đaniyar và Giamilia, tôi đã giã từ cả tuổi thơ của mình.” - Trích trong Giamila

“Tôi nhảy lên bật toa và ngoái cổ lại nhìn. Không bao giờ tôi có thể quên hình ảnh Đuysen, tay treo băng, đứng nhìn tôi với đôi mắt nhòa lệ, rồi vươn người tới như muốn đến với tôi. Vừa lúc ấy đoàn tàu chuyển bánh.

-Từ biêt Antunai! Từ biệt em, ngọn lửa nhỏ của thầy! - Đuysen kêu lên.

-Từ biệt thầy! Từ biệt thầy kính yêu của em!

Đuysen chạy bên toa xe, dừng lại, rồi bổng chồm lên gọi lớn:

-Antu-u-na-a-ai!

Đuysen gọi như thể vừa quên nói với tôi một điều gì vô cùng quan trọng rồi bổng sực nhớ ra, tuy biết rằng bây giờ đã muộn mất rồi… Cho đến nay trong tai tôi vẫn còn văng vẳng tiếng gọi ấy, thốt lên tự đáy lòng, từ những nơi sâu kín nhất của tâm hồn Đuysen" - Trích trong Người thầy đầu tiên