Ngài George Washington

Tác giả: Joseph J. Ellis
NXB: Công An Nhân Dân 2007
Tình trạng: Sách tốt, 574 trang khổ14X20

George Washington, vị tổng thống đầu tiên của nước Mỹ, và cũng của thế giới, dĩ nhiên, từ lâu, đã trở thành một tượng đài, một huyền thoại. Chân dung của ông trên núi Rushmore, và trên đồng một dollar, đã quá quen thuộc với người dân Mỹ cũng như toàn thế giới. Ngày kỷ niệm sinh nhật của ông tại nước Mỹ là một lễ hội không thua gì ngày Quốc khánh. Và dĩ nhiên, sách vở viết về ông đã nhiều đến không kể xiết.

 Nhưng không phải vì thế mà người ta không còn gì để viết về ông nữa

Năm 2004, Joseph J. Ellis, giáo sư sử học tại Đại học Mount Holyoke, từng đoạt giải Pulitzer 2001 với cuốn Founding Brothers: the Revolutionary Generation (“Những huynh đệ lập quốc: Thế hệ cách mạng”), đã tung ra cuốn His Excellency: George Washington và lập tức nó leo lên hàng bestseller trên toàn nước Mỹ. Điều này có thể hiểu là, dân Mỹ vẫn yêu mến Washington hoặc vẫn thích đọc sách sử. Nhưng giải thích như thế vẫn chưa đủ, vì thứ nhất, sách nghiên cứu lịch sử thường khô khan, nhất là khi đó là tác phẩm của một sử gia, thường được viết để trao đổi trong giới chuyên môn, nên đầy những thuật ngữ và tranh luận, khó lòng thu hút được đại chúng. Thứ nhì, nếu tác phẩm không có gì mới hơn những tác phẩm đi trước, chắc chắn nó sẽ không thuyết phục được giới chuyên môn, nhà xuất bản, những cây bút điểm sách trên báo chí, và sau cùng là công chúng. Nên tác phẩm này bán chạy chắc chắn là nhờ một số yếu tố khác.

Joseph Ellis không tập trung vào công trạng trong chiến tranh, vai trò trong chính trường hay vị trí trong lịch sử của Washington, mà ông chú trọng mổ xẻ sự hình thành con người và tính cách của Washington, những phẩm chất giúp ông hoàn tất được nhiệm vụ do lịch sử giao cho, khi trên thế giới chưa hề có tiền lệ nào về công việc tổng thống dân cử và xây dựng chế độ cộng hòa.

J. Ellis đã bóc dần những lớp vỏ huyền thoại và dựng lại hình ảnh Washington, từ một sĩ quan trẻ may mắn sống sót qua bao trận chiến một cách kỳ lạ, một điền chủ Mỹ tiêu xài hàng hóa Anh nhiều đến độ ngập trong nợ nần vì các thương gia Anh ăn lãi quá cao (một yếu tố khiến ông bực bội với đế quốc Anh), rồi trở thành một tướng lãnh thua nhiều hơn thắng, và một vị tổng thống luôn phải vượt lên trên những xung đột giữa các phe phái trong chính quyền của mình.

Bạn đọc có thể tìm thấy nhiều điều mới mẻ trong pho tiểu sử này:

Washington không phải là một huyền thoại hay thần tượng, với những phẩm chất ưu việt bẩm sinh. Tính cách và tư tưởng của ông phát triển, thay đổi từng bước, từ khi là sĩ quan trẻ cho đến khi lãnh đạo cả quân đội và quốc gia

Ông ủng hộ nền độc lập Mỹ không phải do hiểu biết về tự do và tư tưởng cộng hòa như những nhân vật lập quốc khác, vốn có học vấn cao hơn ông, mà ông xuất phát từ những lý do hết sức thực tế: quyền lợi kinh tế, quyền kiểm soát lãnh thổ và tài nguyên, cho dân Mỹ thay vì cho đế quốc Anh.

Tuy có tính cách năng động tiến công, nhưng sau cùng ông đã theo đuổi chiến lược du kích, tránh né đụng độ nếu không chắc thắng. Với ông, phải tồn tại trước rồi mới mong thắng lợi.

Ông rất trăn trở về vấn đề nô lệ (trước thế hệ của A. Lincoln gần một thế kỷ) vì tuy ông là chủ nô, nhưng lại chỉ huy một đạo quân hỗn hợp chủng tộc. Ưu tư của ông về vấn đề này vừa mang tính đạo đức vừa mang yếu tố kinh tế (vì sở hữu nô lệ trong trang trại của ông không hề đem lại lợi nhuận nhiều như người ta tưởng). Và trong di chúc ông đã quyết định giải phóng cho các nô lệ của mình.

 Ông thường xem đỉnh cao sự nghiệp của mình là cuộc chiến giành độc lập chứ không phải việc làm tổng thống. Ông rất ngần ngại khi phải đảm nhận chức vụ này, không chỉ một mà tới hai lần, nhưng rồi chính ông đã định hình những nét cơ bản cho tổng thống chế của Mỹ. Các phe phái chống đối nhau trong Quốc hội luôn thấy ông là người duy nhất có thể kết hợp họ lại với nhau.

Ông cũng buồn phiền vì không bảo vệ được người Da Đỏ, những đồng minh của ông từ thời còn là một sĩ quan trẻ, nhưng nỗ lực của ông thất bại vì đã xảy ra quá sớm so với thời đại.

Thành công của Cách mạng Mỹ phần nào là nhờ có sự xuất hiện của những con người xuất chúng (Benjamin Franklin, Alexander Hamilton, John Adams, Thomas Jefferson, James Madison, v.v…), tất cả đều giỏi hơn Washington trong lãnh vực chuyên môn của họ. Điều này khiến Washington trở thành mẫu mực cho nghệ thuật “lãnh đạo bằng cách lắng nghe.”

Joseph Ellis viết tác phẩm này dựa chủ yếu vào tài liệu đầu tay hay tài liệu sơ cấp (firsthand documents - những văn phẩm được làm ra không phải vì mục đích ghi lại lịch sử: như thư từ, công văn, nhật ký, biên bản…) thay vì những tài liệu thứ cấp (secondary documents - những công trình nghiên cứu sử học). Điều này khiến tác phẩm của ông có tính thuyết phục cao. Ông cũng đúc kết ý kiến của các sử gia đi trước ông về đề tài này. Phần chú thích rất chi tiết của ông, tuy có thể khiến bạn đọc nhàm chán, nhưng đã cho thấy tính nghiêm túc và khoa học của công trình này.

J. Ellis cũng cho thấy Washington đã ưu tư về chuyện hậu thế sau này sẽ nghĩ gì về ông, nên Washington đã lưu giữ, và thậm chí sửa chữa, nhiều tài liệu cá nhân (những tài liệu đầu tay) của mình. Và việc truy nguyên và suy luận xem những tài liệu đích thực khi chưa bị sữa chữa là gì cũng là một công việc rất gian nan mà tác giả phải hoàn tất.

Giai đoạn lịch sử nào cũng có nhiều vấn đề để suy nghĩ, và danh nhân nào cũng đem lại cho chúng ta nhiều bài học, nhất là những nhân vật có những bước phát triển bình thường với những nỗ lực cá nhân bình thường, khiến chúng ta cảm thấy gần gũi và có thể dễ dàng học tập theo họ, hơn là những lớp vỏ huyền thoại mà người đời sau, vì nhiều dụng ý, đã tô vẽ thêm chung quanh nhân vật ấy. Có lẽ đó là điều Joseph Ellis muốn nói với độc giả.